Składają się na nią głównie szczątki roślin jak i zwierząt będących w różnym stadium naturalnego przetworzenia pod wpływem organizmów glebowych. Oddziaływanie jej na rośliny odbywa się poprzez wpływ na fizyczne, chemiczne i biologiczne właściwości gleby.

Zalety i rola próchnicy

Próchnica działa jako lepiszcze strukturotwórcze, powodując sklejanie elementarnych cząstek w większe cząsteczki. Tym samym powstaje struktura gruzełkowata gleby. Związki próchniczne mają wysoką pojemność wodną. Mogą zatrzymać nawet 5-krotnie więcej wody niż same ważą i to w formie dostępnej dla roślin. Jest to właściwość, która ma szczególne znaczenie dla gleb piaszczystych, ponieważ ich pojemność wodna zależy głównie od zawartości substancji próchnicznych.

Próchnica wpływa też na stosunki wodno-powietrzne w glebie i aktywizuje w niej życie mikrobiologiczne. Sprzyja bowiem równoległemu rozwojowi mikroorganizmów beztlenowych (wewnątrz gruzełków) i tlenowych pomiędzy nimi. Próchnica poprawia zasobność gleb. Jej związki mogą zmagazynować 4 do 12 razy więcej składników pokarmowych niż część mineralna gleby. Zwiększa też zdolności buforowe gleb, regulując i stabilizując ich odczyn. Związki próchniczne mają także istotny wpływ na procesy fizjologiczne roślin. W ich skład wchodzi wiele tzw. substancji wzrostowych, które intensyfikują szereg ważnych procesów  fizjologicznych roślin, takich jak gospodarka wodna, oddychanie i fotosynteza.

Regulowanie zawartości próchnicy

Jeżeli ilość próchnicy w glebie odgrywa tak ważną rolę dla żyzności gleby, to powinno dążyć się do utrzymania zawartości tego składnika na odpowiednim poziomie. Praktycznie istnieją trzy metody regulowania próchnicy w glebie:

* odpowiedni system zmianowania,

* stosowanie nawozów organicznych,

* nawożenie mineralne i właściwa agrotechnika.

Najważniejsze znaczenie praktyczne ma nawożenie organiczne i masa resztek pożniwnych pozostająca na polu. W doświadczeniach z różnymi gatunkami roślin rolniczych zostało stwierdzone, że uprawa okopowych, przemysłowych i zbóż działa ujemnie, natomiast traw i motylkowych wieloletnich dodatnio na bilans glebowej materii organicznej. Płodozmiany o dużym udziale roślin okopowych pozostawiają małą masę resztek pożniwnych o niskim współczynniku humifikacji, a to może prowadzić do spadku ilości próchnicy, jeżeli nie będzie się stosować nawozów organicznych.

Źródłem próchnicy są najróżniejsze materiały organiczne wprowadzone do gleby. Mogą to być zarówno nawozy naturalne (obornik, gnojowica), jak również resztki pożniwne (słoma), nawozy zielone, komposty i odpady z gospodarki komunalnej oraz przemysłu (osady ściekowe, trociny). Materiały te różnią się szybkością humifikacji, czyli zdolnością do odtwarzania próchnicy.

Wpływ nawożenia obornikiem

Długoletnie doświadczenia z obornikiem wykazują, że nawóz ten początkowo zwiększa zawartość materii organicznej w glebie, natomiast w późniejszych latach nie ma już na to większego wpływu. Istotne jest jednak to, że stosowanie obornika utrzymuje zawartość materii organicznej w glebie na wyższym poziome, niż ma to miejsce w glebach nie nawożonych. Objęcie naturalnych gleb systemem gospodarowania rolniczego powoduje generalnie obniżenie zawartości próchnicy. Jest to wywołane głównie stosowaniem zabiegów spulchniających glebę (np. orka), gdyż w ten sposób zwiększa się dopływ tlenu, a zarazem wzrasta mineralizacja związków organicznych. Zostało stwierdzone, że aktywna uprawa nie ma wpływu na bilans próchnicy na glebach zwięzłych, natomiast zmniejsza jej zawartość na glebach lekkich.

Wpływ azotu i wapnia

Jednym z najważniejszych składników mineralnych wpływających na zawartość próchnicy w glebie jest azot. Jego działanie na próchnicę i pozostałą masę organiczną gleby jest bezpośrednie i pośrednie. Bezpośrednie działanie wynika z łączenia się azotu z próchnicą, zarówno na drodze chemicznej, jak i mikrobiologicznej. Azot jest w ten sposób magazynowany do następnego sezonu wegetacyjnego. Pośrednie działanie nawożenia azotem wynika z dodatniego wpływu tego pierwiastka na plony roślin, a tym samym na masę korzeniową i resztki pożniwne. Powolny, ale systematyczny wzrost resztek pożniwnych przeciwdziała spadkowi zawartości próchnicy w glebie. Na podstawie wieloletnich badań można stwierdzić, że przyrost zawartości próchnicy pod wpływem nawożenia azotem może osiągnąć 10 – 12%.

Ważnym pierwiastkiem kształtującym zawartość próchnicy jest także wapń. Z jednej strony pierwiastek ten przyśpiesza rozkład materii organicznej, a z drugiej wytrąca część powstających z tej materii związków organicznych, co utrudnia ich wymywanie i mineralizację. Zabieg ten przyczynia się do stabilizacji związków próchnicy i wzrostu ich zawartości. Wapnowanie może powodować spadek zawartości próchnicy w glebie tylko wtedy, gdy jest stosowane bez dodatku innych nawozów.

Należy również podkreślić znaczącą rolę próchnicy w chronieniu środowiska glebowego przed skutkami skażenia odpadami przemysłowymi oraz nadmiernej chemizacji rolnictwa. Jest to związane ze zdolnością substancji próchnicznych do tworzenia połączeń z pestycydami a zwłaszcza herbicydami. Dezaktywacja herbicydów łączy się z wchłanianiem ich substancji aktywnych przez próchnicę, a także z dostarczania przez nią związków energetycznych mikroorganizmom dokonującym ich rozkładu.

 

Źródło: Andrzej Marek Kukwa, www.modr.mazowsze.pl