W Polsce uprawia się około 900 tys. ha żyta. Uprawa ta zajmuje czołową pozycję w strukturze upraw zbożowych, szczególnie na glebach lżejszych. Tradycyjnie żyto wykorzystywane jest do produkcji chleba. Pieczywo z mąki żytniej zawiera dużo błonnika oraz zachowuje świeżość przez kilka dni, co jest wynikiem wolnego procesu wysychania. Ziarno żyta zawiera białko, którego wartość żywieniowa jest wyższa niż białka innych zbóż. Dodatkowo ziarno tego zboża służy do produkcji alkoholu etylowego.

Zmiany, jakie zachodzą w uprawie żyta ozimego zostały wymuszone przez wzrastające wymogi przemysłu piekarniczego, a możliwe są do osiągnięcia dzięki postępowi hodowlanemu i agrotechnicznemu.

Żyto charakteryzuje się bardzo wysoką tolerancją na niskie pH gleby i małą zawartość składników pokarmowych oraz okresowe susze. Rolnicy zdając sobie sprawę, iż uprawa tego gatunku jest mało wymagająca, często decydują się na uprawę ekstensywną. To zaniedbanie (zaniechanie kupna kwalifikowanego, zaprawionego materiału siewnego, stosowanie minimalnych dawek nawozów oraz ograniczonej ochrony) wpływa na ostateczny rezultat produkcji – niewysoki, niskiej jakości plon.

Hodowcy zajmujący się nowymi odmianami żyta ozimego skupiają się na podwyższaniu jakości plonu oraz zwiększaniu odporności na stresy i patogeny przy równoczesnym zachowaniu wysokiej plenności. Jednak rolnicy sami zaprzepaszczają ich wysiłki. Nie wydobywają potencjału drzemiącego w odmianach. Producenci rolni decydując się na uprawę żyta, niezależnie od wyboru odmiany, aby osiągnąć sukces powinni przykładać większą wagę do agrotechniki, by wykluczyć najczęściej powielane błędy, przede wszystkim ograniczanie nakładów. Nieznaczny wzrost kosztów przeznaczonych na nawożenie i ochronę plantacji może spowodować zauważalny wzrost tak wielkości, jak i jakości plonu. Może znacząco poprawić rentowność całej produkcji.

Decydując się na uprawę żyta przeznaczonego na cele spożywcze warto rozważyć wybór odmian mieszańcowych. Hybrydy odznaczają się większą przydatnością na cele konsumpcyjne niż odmiany populacyjne. Wynika to przede wszystkim z bardzo wysokiej odporności na porastanie – hybrydy zdecydowanie dłużej utrzymują odpowiednie parametry, nawet podczas przedłużających się żniw, co bardzo korzystnie wpływa na liczbę opadania.

Ponadto, przy prawidłowym prowadzeniu łanu uprawa odmian mieszańcowych pomaga też zminimalizować występowanie sporyszu. Ziarno żyta na cele spożywcze nie powinno zawierać więcej niż 0,05% sklerocji sporyszu. Jest to bardzo restrykcyjna norma i podczas niesprzyjającej pogody występującej podczas kwitnienia, odmiany populacyjne mogą nie spełnić tych rygorystycznych wymogów.

Główną zaletą odmian hybrydowych, wynikającą z wykorzystania w procesie ich tworzenia zjawiska heterozji, jest wysoka plenność. Według oficjalnych badań porównawczych, prowadzonych przez COBORU należy przyjąć, że średni plon, jaki osiągają mieszańcowe odmiany żyta ozimego jest większy nawet o kilkanaście procent w stosunku do średniego plonu odmian konwencjonalnych. Poza tym efekt heterozji zapewnia zdecydowanie większe zaziarnienie kłosów i wyższą masę tysiąca ziaren. Tego typu odmiany posiadają bardzo dobrze rozwinięty system korzeniowy, co sprawia, iż rośliny są lepiej odżywione, gdyż potrafią wykorzystać trudno dostępne składniki pokarmowe. Odmiany mieszańcowe, podobnie jak i populacyjne cechują się bardzo wysoką zimotrwałością i tolerancją nie tylko na okresowe susze. Posiadają jednak niższe od odmian konwencjonalnych wymagania termiczne – wcześniej rozpoczynają wiosenną wegetację. To szybkie wczesne „ruszenie” sprawia, iż mieszańce lepiej wykorzystają wodę z gleby podczas całego sezonu, co jest szczególnie istotne, gdyż ten gatunek zbóż uprawia się z reguły na stanowiskach lekkich z ograniczonymi zasobami wody. Hybrydy są zdecydowanie bardziej odporne na wszelkiego rodzaju stresy abiotyczne. Wybór hybryd zapewnia większą wydajność produkcji przy mniejszych wymaganiach.

Przykładem odmiany nowej generacji żyt mieszańcowych, która ponadto cechuje się bardzo dużą dynamiką rozwoju roślin, zarówno jesiennego, jak i wiosennego i wysoko plonuje zarówno na ekstensywnym, jak i intensywnym poziomie uprawy jest Performer F1. Bardzo duża liczba opadania potwierdza wysoką wartość wypiekową, którą można osiągnąć nawet przy stosunkowo dużej wilgotności utrzymującej się podczas dojrzewania łanu.

Przewaga odmian hybrydowych żyta, przeznaczonego na cele piekarnicze, czy ogólniej spożywcze nad odmianami konwencjonalnymi jest więc bezsprzeczna. Należy jednak pamiętać, że sam wybór odpowiedniej odmiany nie zapewni sukcesu produkcji. Jak wspomniano wcześniej, warunkiem uzyskania wysokiego i jakościowego plonu jest prawidłowa agrotechnika, a ograniczanie nakładów na ten cel stanowi pozorną oszczędność.

Anna Rogowska